FRANCHİSİNG NEDİR?

Bir kimsenin başkasının çalışma ilkelerine ve direktiflerine  bağlı kalarak ve bir bedel (ücret) karşılığında onun ürününü veya hizmetini sağlama imkânı sunan bir ticari ilişki türüdür. Franchise sözleşmesinde sözleşen taraflar; kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan işletmeci ile piyasada isim yapmış bir pazarlamacıdır. Sözleşme ile bağımsız işletmeci, belli bir marka değeri kazanmış ürün veya hizmetten yararlanma hakkını ve bundan doğan yükümlülükleri devralır. Türkiye’de genellikle fast-food şirketleri, oto kiralama,kuru temizleme ,benzin istasyonları vs. tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.

FRANCHİSİNG İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR

Bölge franchise alan

İşveren pazarın her noktasını aynı etkinlikte ulaşamadığı takdirde, belli yükümlüklerini ve haklarını bölgesel olarak bölge franchise alana devreder. Bölge franchise alan, kendisi işlemler açabilir veya alt franchise alanlara açtırabilir. Bir anlamda master franchise, belli bir bölge için verilen franchise alanıdır.

Alt franchise alan

Franchise alan tarafından tek bir işletme için sistemi ve markayı kullanma hakkı verilen kişi veya kuruluştur. Franchise veren anlaşmada taraf veya lehtar olabilir.

Franchise giriş bedeli

Franchise alanı sisteme girmek için franchise verene ödediği başlangıç bedelidir.

Franchise kullanım bedeli

Alanın işletme süresince sistemi ve markayı kullanması karşılığında periyodik olarak franchise verene ödediği sabit veya hasılata göre belirlenen bedeldir.

Master franchise alan

Yurt dışında geliştirilmiş bir sistemin bir ülkedeki haklarını alan kişi veya şirket master franchise alan olarak adlandırılır.

Franchise veren (franchisor, franchiser)

Sistemin ve markanın haklarına sahip olan ve franchise antlaşması ile bu hakları üçüncü yatırımcılara kullandıran kişi veya kuruluştur. Franchise verenin aynı sistemle çalışan kendi işletmesi veya işletmeleri de olabillir. Franchise veren sistemin gereği olan tanıtım, araştıma, eğitim, denetim ve bu gibi destekleri de üstlenir.

Franchise alan (franchisee)

Sistemin ve markanın belli bir satış-hizmet noktası ve/veya bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcıdır.

Franchise, esasında  bir pazarlama sistemidir.r. Yanlız  burada klasik pazarlamadan ayrılan kısım, pazarlanan şeyin, üretilen bir iş veya sağlanan bir hizmet olmamasıdır. Burada franchise alan, yapılan işi satın almış olmaktadır. Bir başka anlatımla franchise alan, "pideyi değil" değil "pide satma işini" satın almaktadır. Franhise alan, bu sözleşme ile tek başına kazanabileceğinden daha fazla kazanmayı umar. Franchise verenin menfaati ise sağladığı ürün/hizmetin daha az çaba ile daha fazla alana yayılmasıdır.. Bu sayede belli bir marka değeri kazanır.

FRANCHİSİNG VERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Sözleşme öncesi açıklama ve aydınlatma borcu: Bu, franchising ilişkisinin karşılıklı güven ve disiplin içinde sürmesinin ilk ve en tabi şartıdır.

Maddi olmayan malları franchising alana kullandırtma: Franchise sözleşmesinde franchise veren, kendisine ait olan üretim, işletme ve pazarlama sistemini, bu sistemin kapsamını oluşturan marka, işletme adı, mal veya hizmetleri tanıtıcı bilimum işaret, amblem, işletme ve pazarlık alanında sahip olunan sırlar, teknik veya mesleki bilgiler, fikri ve sınai diğer tüm unsurları franchise alana kullandırtmakla yükümlüdür.

Franchise alanı destekleme: Franchise veren, franchise alanı sürekli olarak ticari etkinliğinde destekleme borcu altındadır. Sağlanan hizmet veya üretilen mala ilişkin yardım, verimlilik arttırma eğitimleri ve danışma hizmetleri bu konuda örnek gösterilebilir.

FRANCHİSİNG ALANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Mal ve hizmetlerin sürümünü yapma ve arttırma: Franchise sözleşmesinin amacı, sözleşmenin konusunu oluşturan malların veya hizmetlerin üçüncü kişilere sürümünün sağlanmasıdır. Dolayısıyla franchise alanın, kendi nam ve hesabına çalıştığı işletmesinde basiretli bir tacir gibi davranması ve gereken özeni göstermesi ve bu şekilde sürdüreceği faaliyetiyle sürümü arttırması beklenir.

Kendisine sunulan gayri maddi malları kullanma: Franchise alan, sürüm yapma ve bunu arttırma hedefini sağlama yolunda faaliyet gösterirken kendisine sağlanan üretim, işletme ve pazarlama sisteminde yer alan maddi malları (ad, marka, know-how vs.) kullanmakla yükümlüdür.

İşletme ve pazarlama ilkelerine uyma: Franchise alan, franchise verenin sağladığı hizmet veya ürünün kalite standartlarını korumak, müşteri çevresindeki alışılmış memnuniyeti sürdürmek için koyduğu çalışma ilkelerine uymak zorundadır. Bu ilkeler sözleşme kurulmadan önce franchise alana bildirilmiş ve üzerinde mutabık olunmuş ilkelerdir. Baştan anlaşma, franchise verenin sonradan vereceği talimatlara da uyma yükümlülüğünü etkilemez.

Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu: Bu borç rekabet etmeme, sır saklama, sözleşmeden doğan borçları bizzat ifa etme, başkasına devretmeme, franchise verenin bilgi ve hesap verme borcunu da kapsayan her bir ilişki için ayrıca değerlendirilmesi gereken bir borçtur.

Ücret ödeme: Franchise alan, franchise verenin maddi olmayan mallarını kullanma ve destekleme yükümlülüğünün karşısında belli bir ücret ödeme borcu vardır. Ücret; giriş bedeli ve kullanım bedeli olmak üzere iki çeşittir. Henüz başlangıçta franchise verene ödenen sabit miktar franchise giriş bedelidir. Franchise alanın işletme buyunca markayı kullanması karşılığı belli periyotlarda franchise verene ödeyeceği miktar ise kullanım bedelidir. Bu sabit ücret olabileceği gibi kârın belli bir oranı vs. olarak da belirlenebilir.

FRANCHİSİNG SÖZLEŞMESİ NASIL SONA ERER?

Sürenin dolması: Franchise sözleşmesi genellikle sürekli edimlerin yerine getirilmesi için gerekli olan ve taraflarca başlangıçta kararlaştırılan belli bir süre için kurulur. Kararlaştırılmış sürenin dolması ile sözleşme kendiliğinden sona erer.

Olağan fesih: Bu fesih türü, sözleşmenin, taraflardan birinin tek taraflı beyanıyla geleceğe yönelik olarak ve bir sebebe dayanma zorunluluğu olmaksızın sona erdirilmesidir. Olağan fesih, belirsiz süreli olarak yapılmış bir sözleşmede yapılabilir. Ancak belirli süreli franchise sözleşmesinde taraflar baştan kararlaştırmışlarsa olağan fesih mümkün olur.

Olağan üstü fesih: Sözleşmenin bu şekilde sona erdirilmesi, taraflarca öngörülmeyen durumların ortaya çıkması veya taraflardan birinin borçlarını yerine getirmemesi gibi onlardan sözleşmeyi sürdürmelerinin beklenemeyeceği durumlarda sözkonusu olur.

Diğer sebepler: Taraflardan birinin ölümü, sürekli olarak fiil ehliyetini yitirmesi, iflasına karar verilmiş olması hallerinde de kural olarak franchise sözleşmesi sona erer.

FRANCHİSİNG SİSTEMİNİN ANA UNSURLARI

Sistem/marka: Franchise vermek için öncelikle ortada başarılı çalışan bir işletme, denenmiş bir sistem, tanınmış bir marka olmalıdır. Ancak başarısı kanıtlanmış bir iş başkalarına satılabilir. Bireysel yatırımcı, eğer kendi olanakları ile becerebileceğinden daha fazla kazanacağına, daha verimli çalışacağına, işinin daha başarılı ve kalıcı olacağına inanırsa böyle bir ilişkiye girmek ister. Hiç kimse, kendi becerebileceğinden daha az kazanmak için başkasının sistemini kullanmaz, başkasının markası için çalışmaz.

Disiplin/destek: Franchise işinde, katı disiplin kuralları geçerlidir. Taraflar aralarında uzun süreli bir anlaşma yapar. Sistemin uygulama esasları net olarak belirlenmiştir. İşi başarıya götüren çalışma kuralları kesin olarak tanımlanmıştır. Aynı markayı taşıyan her işletmede standart ürün ve hizmet sunulur. Hizmet kalitesini sağlamak için başlangıçta ve sonrasında çalışanlara ve yatırımcılara sürekli eğitim verilir. İşletme süresince sıkı denetim uygulanır.

Bedel: Yapılan işi “franchise” olarak adlandırmak için, franchise verenin, franchise alan yatırımcıdan bir bedel alması şarttır. Franchise vermek bir anlamda “sistem/marka satmak” olarak da adlandırılabilir. Dolayısıyla satılan marka veya sistem para etmelidir. Eğer franchise veren bunun karşılığında hiç bir bedel talep etmiyorsa, “sistem satmıyor” demektir.

FRANCHİSİNG SİSTEMİN FAYDALARI

* Marka ile birlikte Ulusal veya Uluslararası standarda ve kaliteye sahip olunmaktadır.

* Tanınmış markaların sağladığı sürekli müşteri ve iş yapma imkanı doğmaktadır.

* Franchise veren işletme Franchisee’ye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği sağlanmaktadır.

* Kaliteli personel bulma, işe alma ve yetiştirme konularında franchise veren işletmenin tekniklerinden yararlanılmaktadır.

* Mali, ticari ve personel konularında sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttırılmaktadır.

* Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunları minimize edilmektedir.

* Franchise veren işletmenin mali ve hukuk danışmanlarından yararlanılmaktadır.

* Franchisor’ın sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çabalarından yararlanılmaktadır.

* İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olmaktadır.

* Kuruluş aşamasında leasing vb. kaynaklardan finansal destek sağlanması mümkün olmaktadır.

* Reklam ve tanıtma giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır.

* Franchising sistemi, girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltmaktadır.

* Franchisor’a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir işin ön yatırımından daha fazla olmasına rağmen, denenmemiş bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından azdır.

* İşletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonları mümkün olmaktadır.

FRANCHİSİNG NEDEN YAPILMALDIR?

* Kendi işiniz kurarken kaybedeceğiniz zaman ve enerji bu sistemle minimize ediliyor.

* Sistem aynı zamanda açık bir öğretim fakültesi gibi de algılanabilir. Yılların birikimi ve deneyimi girişimcilere kısa zamanda verilen eğitimlerle aktarılıyor. Bu da franchising sistemini benimseyen bir girişimcinin, Amerika’yı yeniden keşfetmesini engelliyor. Kısa zamanda işin püf noktalarını öğrenen girişimci, gerçek bir rekabet üstünlüğüne sahip oluyor.

* Girişimci önemli ölçüde para harcayarak oluşturabileceği müşteri potansiyeline franchising sistemi sayesinde, işini kurar kurmaz sahip oluyor.

* Bu sistemde girişimcinin arkasında sürekli olarak danışmanlık alabileceği, her konuda kendisine destek olan "bir bilen" var. Böylelikle iş dünyasına yeni adım atan bir girişimcinin finansal olarak istihdam edemeyeceği profesyonellerle beraber çalışma şansı doğuyor.

* Marka tüketici tarafından kabul gören ve bilinen bir marka olduğu için, girişimci rahatlıkla ürününü satabiliyor.

* Girişimci, hazır bir sisteme sahip olarak işe başladığı için tüm zamanını ve enerjisini satış ve pazarlama üstüne yoğunlaştırabiliyor.

* Girişimci ürününü konseptini oluşturmak için yapacağı alışverişlerde, en ucuz ve en kaliteli ürünü öncelikli olarak alma şansına sahip. Böylelikle, ürün kalitesini standart olarak koruyabiliyor.

* İş hayatının ilk basamaklarını çıkarken, beraberinde güven duyabileceği ve onunla beraber adım atan bir desteğin bulunması, girişimciye yüksek motivasyon veriyor.

* Girişimci, kendisi gibi aynı işi benimseyen ve işletmelerini kuran insanlarla rahatlıkla fikirlerini paylaşabiliyor ve dünyadaki son gelişmeleri takip edebiliyor.

* En önemlisi de, kendisi gibi girişimcilik ruhuna sahip profesyonellerle sürekli muhatap olduğu için, gereksiz anlaşmazlıklarla, vakit kaybını önlemiş oluyor.

ŞİRKETLER NEDEN  FRANCHİSİNG VERİR?

Her şirketin elbette ilk önceliği karını artırmak ve büyümek. Bu sistemi benimseyen ve franchisor olmayı tercih eden şirketler de doğal olarak bu amaca uygun hareket ediyor. Franchise alan şirketlerin yapacağı giriş ödentisi gibi ödemeler yeni yatırım yapmaksızın franchisor’un karını arttırır, en az maliyetle büyüme ve gelişme imkanı sağlar. Sistemin franchisor’a getirdiği diğer avantajlar şöyle sıralanabilir:

* Büyüme ve iş hacminin artması, verimlilik artışını getirir.

* Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor’ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkanını kolaylaştırır.

* Daha hızlı bir dağıtım söz konusu olur. Dağıtım sisteminin denetimi ise daha kolaydır.

* Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanır.

FRANCHİSİNG SİSTEMİNİN OLUMSUZ YANLARI

Bu gibi avantajların yanı sıra elbette uygulama sırasında ortaya çıkan bazı olumsuzluklar da var. Bunların başında sisteme giriş aidatlarının bazen tahsil edilememesi geliyor. Franchisee şirketlere sağlanan mal, hizmet gibi bedellerin tahsilinde güçlükler yaşanabiliyor. Ayrıca franchisee işletmelerin sistemin sağlayacağı yararları tek taraflı olarak, franchise veren işletmeden beklemeleri, işbirliği anlayışını zedeleyebiliyor. Sistemin franchisor açısından en riskli yanı ise, başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya ismin franchisee’nin hataları sonucu zarar görebilmesi. Önlemenin yolu ise sıkı denetimden geçer.

ARMA DANIŞMANLIK, FRANCHİSİNG SİSTEMİNİNDE  GEREKLİ DANIŞMANLIK DESTEĞİ SUNMAKTADIR.

TÜRKİYE FRANCHİSİNG PAZARI

Türkiye’de franchise sektörünün hacmini belirlemek için Franchise & More ve UFRAD tarafından yürütülen saha araştırması sonuca yaklaştı. Aynı mağaza markası altında çalışanlar bu kapsama alındı. Markalı bir ürünü kendi  tabelası altında satan bayiler zincir sayılmıyor. Aynı tabela markası altında çalışanlar sistemlerine franchise, bayilik, temsilcilik, model mağaza, show room ve daha birçok farklı isimler takabiliyorlar. Temelde franchise sistemini kullandıkları ve tabela birliği sağladıkları için bunların hepsi bu çalışmada franchise olarak alındı. Bazı zincirler ise sadece kendi şubelerini açıyor. Türkiye’de çoğu franchise zincir önce kendi şubelerini çoğaltan markalardan doğduğu için şube zincirleri de bu çalışmaya dahil edildi, şube zinciri olarak belirtildi. Sadece bankaların franchise verme ihtimali bulunmadığı için hariç tutuldular. 

Zincir olmak için bir sayı sınırı yok. Aynı tabela altında 2 mağazası olan da zincir sayılabilir. Burada Franchise & More temsilcilerinin piyasa bilgisi değerlendirmeye katıldı. İkinci şubesini açan çok sayıda esnaf olmasına karşın, franchise tekniklerini tamamen veya kısmen kullanan ve büyüme potansiyeli barındıranlar zincir olarak adlandırıldılar.

Türkiye’de zincir işletmelerin sayısı 1876. Bunların %24’ü yabancı, %74’ü Türk kökenli markalar. Zincirlere bağlı şube sayısı ise 50.000 civarında.

Franchise veya bayilik verenlerin sayısı 1471, zincirler içindeki oranı ise %78. Sadece kendi şubelerini açıp kendileri işleten zincirler %22 oranında. Yabancı bir zincirin masterfranchise veya subfranchise hakkını alıp işleten bağımsız girişimciler kendileri işletse dahi, bu istatistikte franchise sayıldılar. Yabancı markanın sahibi olan firma franchise vermeyip Türkiye’de kendisi şirket kurup, kendi şubesini açıp işletiyorsa şube sayıldılar.

Zincirlerin sektörlere dağılımı %24  yiyecek, %27 ürün, %16 hizmet, %33 giyim olarak belirlendi. Alt sektör gruplarına dağılımı ise aşağıdaki tabloda veriliyor. Market, yetişkin giyim ve aksesuar zincirlerinin sayısı 200 den fazla. Kafe, fast food ve restoran zincirlerinin sayıları ise 100’ü aşmış durumda. 

Alışveriş merkezlerinin hızlı yayılmasının da etkisiyle, Türkiye’de bir franchise markası patlaması yaşanıyor. Avrupa Franchise Federasyonu istatistiklerine göre Türkiye franchise zinciri sayısında Avrupa birincisi. Türkiye’yi 1375 markayla Fransa, 960 markayla Almanya izliyor. UFRAD olarak franchise veren zincirlerin ülkemiz ekonomisine kalıcı fayda sağlaması için franchise sistemlerini tam kurmalarını ve doğru işletmelerini gerekli görüyoruz, eğitimlerimizle destekliyoruz, sistem değerlendirmeyle denetliyoruz. Türkiye’deki özgür girişimci ruhun batılı çalışma sistemiyle bütünleşmesini sağlayacak olan tek yöntemin franchise olduğunu biliyoruz. Franchise aynı zamanda Türk markalarının dışa açılmasının yoludur. İç piyasada sistemini kurup güçlenen markalar, güçlerini yabancı girişimcilerle birleştirip, dış pazarlara çok daha kolay girecekler.